Suchergebnisse

Should the progress in the biological sciences during the last decades give rise to a re-evaluation of literary analysis? The paper opens with a discussion of this question with reference to a fragment of Dagur Sigurðarson's poem "Takk takk Tobbi", pub-lished in Rógmálmur og grásilfur (1971). The question is answered partly affirmative-ly, mostly on the grounds that embodied cognition has to be taken into account when analysing literature. It is pointed out that among the factors that have contributed to a better understanding of the complex relation between the body and language is recent research on Tourette syndrome. The relationship between this neurological disorder and poetry is the main subject of the paper and it is discussed with refer-ence to a scaldic strophe from The Saga of Gisli Sursson. First, Tourette-syndrome is discussed briefly, including the medical profession's stance toward it during the 19thand 20th century and scholarly work on the common traits that the disorder shares with poetry. Subsequently it is considered how these writings can benefit literary scholarship, Gisli Sursson's strophe is analysed and it is proposed that this analysis can't rely on metrical rules alone. Then the aforementioned poem by Dagur Sig-urðarson is reconsidered, and finally a few points are recapitulated.

Alda Björk Valdimarsdóttir's book of poetry, We Who Are Blind and Nameless, was published in 2015. The first part of the book, titled "The course of signs", lays the groundwork for the conceptual basis of the work through five poems. These five
poems will be examined through close reading and scholarly materials from various sources, such as cognitive literary studies, philosophy, psychology, social studies and neurological research. There is particular focus on how the poems stimulate the imagination of readers and ruffle their feelings; there is a discussion on (conceptual) metaphors, irony, humor, paradox, geometrical shapes, enumeration, anaphora and, not least, silence which is a common theme in Alda's poetry and also defines the structure of her poems in various ways. This analysis shows how Alda convinces readers to think about the "course of signs" in both a narrow and wider context. She not only causes readers to think about the paradoxical interplay of silence and signs – and thus man's ingrained need to both speak and be silent – but also woman's position within her family/world history and the encroachment of man upon his own environment. Through clever humour and irony, Alda Björk shows how apathetic people often are when faced with signs; how without thinking they give themselves over to them, even though they have other options; how people contribute for the signs to be isolating instead of connecting us with each other – and how they misuse silence or are not able to make use of it.

Margt hefur verið skrifað um skáldið og rithöfundinn Þórberg Þórðarson. Minna hefur verið hugað að málfræðingnum Þórbergi og táknskilningi hans. Í þessari grein er hann þó meginathugunarefnið og ætlunin einkum að vekja forvitni manna um svið í skrifum Þórbergs sem hefur lítið verið sinnt. Viðhorf Þórbergs til ýmissa álitamála í málfræði eru skoðuð í sögulegu ljósi og stiklað á stóru um hræringar í samanburðarmálfræði á nítjándu öld og fram á þá tuttugustu, en táknskilningur hans borinn að kenningum táknfræðinga af ólíkum fræðasviðum. Þórbergur stundaði nám í norrænu við Háskóla Íslands og starfaði meðal annars við orðasöfnun úr mæltu máli. Í krafti áhuga á guðspeki og esperantó kynntist hann líka alþjóðlegum straumum og stefnum í málfræði en eins og jafnan vann hann á sjálfstæðan hátt úr þeirri þekkingu sem hann aflaði sér. Hann las til að mynda rit danska málfræðingsins Ottos Jespersen og þar kynntist hann sennilega kenningum Ferdinands de Saussure. Á Jespersen leit hann raunar sem "svikara" við málstað esperantós en engu að síður áttu þeir eitt og annað sameiginlegt, til dæmis áhuga á máli barna og leik með mál. Þórbergur tók líka undir ýmsar hugmyndir Danans, ekki síst um aflvaka málbreytinga, en í þeim efnum var Jespersen mjög gagnrýninn á formhyggju Saussures. Sú umræða á sér að líkindum pólitíska hlið, en þjóðtungur, uppruni þeirra og þróun, höfðu verið dregnar inn í þjóðernisorðræðu á fyrri hluta tuttugustu aldar. Þá er rakið hvernig Þórbergur beitir í frásögninni "Tummu Kukku" málfræðiskopi til að draga dár að þjóðrembu og málfræðilegri ályktanagleði um leið og hann tæpir á almennum spurningum um mál og merkingu. Sá táknskilningur sem lýsir af skrifum Þórbergs virðist standa nær hugmyndum bandaríska heimspekingsins Charles Sanders Peirce en Saussures. Peirce er talinn ein meginstoðin undir því fræðasviði sem landi hans Thomas A. Sebeok kallaði seinna dýratáknfræði (e. zoosemiotics) og líftáknfræði (e. biosemiotics). Önnur slík stoð er Eistinn Jakob Johann von Uexküll sem setti fram kenninguna um skynheim (þ. Umwelt) dýra. Dæmi tekin úr bókinni Steinarnir tala vitna um að Þórbergur sé á áþekkum slóðum og Uexküll í afstöðu sinni til skynjunar dýra auk þess sem Eistinn er upptekinn af barninu og hinu barnslega rétt eins og Þórbergur (og Jespersen). Allir þrir, Peirce, Uexküll og Þórbergur vildu ganga veg vísindanna en hneigðust samt til dulhyggju og höfnuðu efnishyggju. Enginn vitnisburður hefur fundist um að Þórbergur hafi þekkt til Peirce og Uexkülls en þann samhljóm sem heyra má með hugmyndum hans og þeirra er unnt að rekja til ákveðinnar tilhneigingar í tímunum: Uppreisn gegn vaxandi efnishyggju kann að leiða til áþekkrar niðurstöðu þó að forsendur hennar séu ólíkar. Grundvöllur Þórbergs var ekki síst guðspekin og austrænu fræðin. En séu hugmyndir hans bornar að skrifum líftáknfræðinga kemur í ljós hve langt á undan íslenskri samtíð sinni hann var í táknskilningi.

Síðasta áratug hefur hlaupið mikill vöxtur í varning ætlaðan ferðamönnum á Íslandi. Landið hefur notið sífellt meiri hylli ferðamanna sem flykkst hafa hingað í stórum stíl. Í greininni er fjallað um íslenska minjagripi en stiklað verður á nokkrum vörum sem framleiddar eru og seldar ferðamönnum sem minning um Íslandsveruna og skoðað sérstaklega hvaða sjálfsmyndir gripirnir draga upp af Íslendingum og Íslandi. Gróflega má skipta íslenskum minjagripum í tvo flokka, annars vegar þá sem vitna um íslenska þjóðernishefð og vinna með náttúruna og ýmis minni úr sagnaarfinum; hins vegar þá sem gera grín að ímyndinni sem dregin hefur verið upp af íslensku þjóðinni og sérstöðu hennar. Í greininni verður rætt um báða flokka og tekin ýmis dæmi sem sett verða í menningarlegt og sögulegt samhengi. Í greiningu verður ekki síst sótt til kenninga mannfræðingsins Arjuns Appadurai um menningarflæði á hnettinum en einnig til kenninga um blöndun, íróníu og sjálfsmyndir.

Umfjöllun um kynbundið ofbeldi hefur farið hátt síðustu ár en það er meginefni Ritsins þessu sinni. Með sífellt fleiri frásögnum af raunverulegu ofbeldi og áreiti – og skáldskap sem fæst við kynbundið ofbeldi og byggir jafnvel á raunverulegum atburðum – hafa menn ekki aðeins orðið meðvitaðri en fyrr um kynbundið valdamunstur sem viðgengst í tilteknu félagslegu samhengi samtímans (jafnt þröngu sem víðu) og orðið gagnrýnni en áður á ýmis lög, dóma og fyrningarákvæði; Þeir eru teknir að skoða kynbundið ofbeldi í tengslum við annað ofbeldi sem fyrr hefði naumast verið tengt því; farnir að greina það á fortíðarsviðum þar sem því hefur lítt eða ekki verið veitt eftirtekt fyrr og teknir að leggja markvisst niður fyrir sér staðlaða, ósjálfráða og menningarbundna hugsun sem lýsir af máli.

Rannsóknarefni og aðferðir þeirra höfunda sem hér skrifa eru innbyrðis afar ólík. Í hugvísindum spanna greinarnar vítt svið, frá síðmiðöldum til samtímans. Ingibjörg Eyþórsdóttir skrifar um kynbundið ofbeldi í sagnadönsum og hvernig þeir voru notaðir til að koma mikilvægum upplýsingum á milli kynslóða kvenna. Bókmenntagreining Öldu Bjarkar Valdimarsdóttur og Guðna Elíssonar annars vegar og Björns Þórs Vilhjálmssonar hins vegar tekur mið af raunverulegum frásögnum af ofbeldi sem hefur átt sér stað í íslensku samfélagi og hvernig unnið er með það í skáldskap. Alda Björk og Guðni fjalla um ljóðabókina Drápu eftir Gerði Kristnýju en Björn Þór um skáldsöguna Kötu eftir Steinar Braga. Af sviði sálfræðinnar skrifar Rannveig Sigurvinsdóttir um rannsókn sem hún gerði á birtingarmyndum kynferðisofbeldis í frásögnum kvenna á netinu (sem komu fram árin 2015–2017 á Facebook og Twitter), og tók þá mið af réttlætingum gerenda og þolenda. Þorgerður Einarsdóttir prófessor í kynjafræði og Þórhildur Sæmundsdóttir kynjafræðingur og meistaranemi í lögfræði greina niðurstöður Hæstaréttar í kynferðisbrotamálum eftir breytingar á kynferðisbrotakafla hegningarlaganna 1992 og 2007. Þær greina þrástef og mynstur í orðræðunni, og hvort og þá hvernig samfélagsleg staða kvenna birtist í niðurstöðum dómstólanna. Guðrún Þórhallsdóttir málfræðingur skoðar sögu nafnorðanna gleðimaður og gleðikona og veltir meðal annars fyrir sér mismunandi merkingu þeirra og eðli málbreytinga sem gleði-orð hafa orðið fyrir.

Óritrýndar greinar innan þema eru tvær en báðar eru eftir rithöfunda. Hallgrímur Helgason ræðir eigin upplifun af neikvæðum viðbrögðum annarra gagnvart nauðgunarlýsingu sem hann skrifaði um í bókinni Sjóveikur í München, sem byggir á eigin reynslu. Grein Margaret Atwood er þýðing heftisins en hún fjallar um afstöðu rithöfundarins og vangaveltur um atburði sem áttu sér stað í kanadískum háskóla fyrir fáeinum árum.

Inngangur að þema

Í inngangi þemaheftis Ritsins: Kynbundið ofbeldi 3/2018, ræddu ritstjórar ekki síst um kynbundið ofbeldi gegn konum í sögulegu ljósi, en í þessu hefti greina þær ljóð Öldu Bjarkar Valdimarsdóttur sem prýðir forsíðuna og beina síðan sjónum frekast – en þó ekki einvörðungu – að kynbundnu ofbeldi sem hrín á körlum og hinseginfólki

Sársauki er eitt af því sem fylgir kynbundnu ofbeldi og því var fengið leyfi hjá tveimur rithöfundum til að birta í þessu hefti Ritsins fyrirlestra sem þeir fluttu á ensku á alþjóðlegu sársaukaráðstefnunni The Many Faces of Pain, vorið 2016. Höfundarnir eru Auður Ava Ólafsdóttir, sem þýddi sjálf sinn lestur, og Naila Zahin Ana – sem er uppalin í Bangladess – en Aðalsteinn Eyþórsson þýddi lestur hennar.